مقررات ملی ساختمان مبحث اول تعاریف که به شما کمک میکنید با مفاهیم پایه آشنا شوید.
جهت دانلود مقررات ملی ساختمان مبحث اول تعاریف کلیک کنید.
مبحث اول مقررات ملّی ساختمان تحت عنوان تعاریف، در قالب یکی از مجموعه مباحث مقررات ملّی ساختمان بمنظور آشنایی اولیه مهندسان و دست اندرکاران ساخت و ساز با الزامات، عناوین و بخشی از محتوی مباحث مقررات ملّی ساختمان و همچنین آشنایی با بعضی از تعاریف و اصطلاحات عمومی که در مباحث مذکور مورد استفاده قرار گرفته است، برای اولین بار در کشور تدوین شده است.
این مبحث در دو بخش ارائه میگردد. بخش اول به کلیات مباحث مقررات ملّی ساختمان و دامنه کاربرد آنها پرداخته است و در بخش دوم، برخی از اصلاحات و تعاریفی که کاربرد آنها در مجموعه مباحث مقررات ملّی ساختمان جنبه عمومیت دارد ارائه گردیده است. در مقابل هر یک از اصطلاحات و تعاریف، شمارهای مشاهده میشود که بیانگر شماره مبحثی است که اصطلاح مورد نظر در آن مبحث، مورد استفاده قرار گرفته است. بدیهی است برای اطلاع از ضوابط فنی و اجرایی و همچنین آشنایی با تعاریف اختصاصی در هر مبحث، مراجعه به مبحث مربوطه الزامی است.
کمیته تخصصی تدوین مبحث اول مقررات ملّی ساختمان، ضمن انجام نظرخواهی های متعدد از صاحبنظران و اساتید فن و اعمال نظرات واصله در متن مبحث، آمادگی خود را جهت دریافت نظرات و پیشنهادات بمنظور اعمال در بازنگری مبحث و ارتقای آن اعلام میدارد.
کلیات مباحث مقررات ملّی ساختمان
1-1 مبحث اول: تعاریف
کلیات 1-1-1
مبحث اول مقررات ملّی ساختمان برای نخستین بار با هدف آشنایی اولیه مهندسان و بهره برداران با موضوعات و دامنه کاربرد و تعاریف به کار برده شده در مباحث مقررات ملّی ساختمان تدوین گردیده است. بدیهی است اگرچه در این مبحث به برخی الزامات مقرر در مباحث یاد شده پرداخته شده است لیکن به منظور اطلاع کافی و بهره برداری از محتویات و کلیات هر مبحث، مراجعه به مبحث مربوطه الزامی است.
2-1 مبحث دوم: نظامات اداری
کلیات 1-2-1
مبحث دوم مقررات ملّی ساختمان تحت عنوان نظامات اداری، در مجموع در جهت تنسیق امور مهندسی و خدمات مورد انتظار به منظور رفع ابهامات و مشکلاتی که در اجرای قانون وجود داشت تنظیم گردیده است، در این مبحث ابتدا به تبیین آئین نامه اجرائی ماده 33 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان و سپس به مجموع شیوه نامه های آئین نامه اجرائی مصوب پرداخته شده است و برای هر یک از عوامل مؤثر در ساخت و ساز اعم از دستگاههای اجرائی و عهده دار کنترل، سازمانهای نظام مهندسی ساختمان و مراجع صدور پروانه و سایر اشخاص حقیقی و حقوقی، تکالیف روشنی تعیین گردیده است
در مجموعه شیوه نامه ها، کلیه موارد مترتب بر طراحی، اجرا و نظارت ساختمان، متضمن عوامل اجرائی مربوطه، اشخاص حقیقی و حقوقی و دفاتر مهندسی با تعیین حدود صلاحیت و ظرفیت اشتغال اشخاص یادشده، تبیین گردیده است. جزئیات مربوط به دفترچه اطلاعات ساختمان و شناسنامه فنی و ملکی و برخی از شیوه نامه های مرتبط با ساخت و ساز از دیگر موضوعاتی است که در این مبحث مورد توجه واقع شده است
کاربرد دامنه 1-2-2
انجام خدمات طراحی، اجرا و نظارت توسط اشخاص حقیقی، دفاتر مهندسی و اشخاص حقوقی، همچنین کنترل و نظارت عالیه بر انجام خدمات و نحوه ارجاع کار و حق الزحمه اشخاص مذکور، گزارش انجام خدمات مرحله ای ساختمان و صدور هرگونه مجوز و کنترل حسن خدمات در امور طراحی، اجرا و نظارت ساختمان توسط سازمان، سازمان استان، شهرداری، اداره کل راه و شهرسازی و سایر مراجع مسئول با احراز شرایط مندرج در ماده 4 قانون و در چارچوب آئین نامه های اجرائی قانون، در سطح کشور بر اساس مفاد این مبحث انجام میگیرد.
3-1 مبحث سوم: حفاظت ساختمان در مقابل حریق
کلیات 1-3-1
اجرای تأسیسات برقی و مکانیکی در ساختمانها، استفاده از مصالح سـوختنی، توسـعه شـبکه هـای انرژی، برق و گاز و بکارگیری تجهیزات گوناگون سبب افزایش احتمال آتش سوزی در سـاختمان هـا گردیده است و به همین دلیل توجه به موضوع حفاظت ساختمانها در برابر حریق، امـری الزامـی و اجتناب ناپذیر محسوب میگردد. در همین راستا مبحث سوم مقررات ملّی ساختمان به عنوان یکی از مباحث مقررات ملّی ساختمان منتشر گردیده است.
بر اساس مقررات این مبحث بمنظور حفظ جان و مال انسانها و فراهم سـاختن ایمنـی لازم در برابـر آتش سوزی، رعایت اصولی در طراحی و اجرای ساختمانها ضروری است که مهمترین آن عبارتند از: ∙ پیشبینی راههای خروج جهت خارج شدن بموقع و ایمـن افـراد از سـاختمان و انتقـال آنـان بـه مکانهای امن .
تأمین تمهیدات لازم در طراحی و اجرای ساختمانها بمنظور پیشگیری از بروز حریق. فراهم ساختن شبکه های علائمی محافظ (تشخیص، هشدار، اعلام) و امکانات مهار، کنترل و اطفاء حریق در ساختمان.
جلوگیری از گسترش آتش و دود در ساختمان و سرایت حریق از یک ساختمان به ساختمان دیگر.
در مبحث سوم مقررات ملّی ساختمان تأمین ایمنی لازم جهت “حفظ جان انسانها” بیش از هر امر دیگری مورد توجه بوده و به همین دلیل اولین بخش این مقررات شامل ضوابط مربوط به “راههای خروج از بنا و فرار از حریق” میباشد که از بیشترین اهمیت و تاثیر در این راستا برخوردار است. همچنین این مبحث با توجه به شرایط فنی، تخصصی و اجرایی موجود در کشور (از نظر وجود مهارتهای لازم، مصالح، تجهیزات و نیز امکانات اقتصادی کشور) شامل ساختارها، مساحت، تعداد طبقات، موقعیت و ابعاد ساختمان میباشد.
بر اساس مقررات این مبحث از آنجا که در هر ساختمان باید کلیه پیش بینیها و تمهیدات لازم جهت ایمنی ساکنان و متصرفان در برابر حریق فراهم گردد، ضروری است طراحی و اجرای ساختمانها به نحوی صورت گیرد که با توجه به کاربری، ابعاد و تعداد طبقات، به مدت مناسبی در برابر حریق مقاومت نموده و از گسترش حریق به فضاها یا ساختمانهای مجاور جلوگیری شود. در همین راستا بر اساس مقررات مبحث سوم مقررات ملّی ساختمان توجه به الزامات اساسی زیر در طراحی و اجرای ساختمانها ضروری خواهد بود.
طراحی و اجرا به نحوی باشد که در صورت وقوع حریق افراد بتوانند خود را از طریق مسیرهای امن و مشخص شده به محل ایمنی در داخل یا خارج از ساختمان برسانند. بدین منظور باید مسیرهای خروج از ساختمان و فرار از حریق به تعداد کافی و با ظرفیت لازم پیشبینی شده و در محلهـای مناسبی از ساختمان قرار گیرند، به نحوی که افراد قادر باشند در صورت وقوع حریق بدون تشویش و اضطراب خود را به محل امن برسانند و روشنایی لازم و مناسب در مسیرهای فرار تامین شده و کلیه خروجیها به نحو مناسب علامتگـذاری و مشـخص شـوند . همچنـین تمهیـدات لازم بـرای جلوگیری از نفوذ شعله و دود به مسیرهای خروج به نحو مناسب و با توجه به کاربری، ابعاد و ارتفاع ساختمان پیشبینی گردد.
به منظور جلوگیری از گسترش حریق متناسب با کاربری و ابعاد ساختمان فضابندیهای مناسب در داخل ساختمان، به وسیله ساختارهای مقاوم حریق، صورت گیرد و راههـای ارتبـاطی و فضـاهای پنهان نظیر شفتها، محل عبور کابلها و لوله ها، فضاهای مجوف بین دیوارها و نماهـای خـارجی ساختمان و غیره به نحوی طراحی و اجرا شوند که از گسـترش حریـق از طریـق در داخـل آن هـا جلوگیری به عمل آید. همچنین دیوارهای مشترك بین ساختمانها به نحوی طراحی و اجرا شوند که در برابر گسترش حریق از یک ساختمان به ساختمان دیگر مقاومت نمایند و دیوارهای خارجی ساختمان، متناسب با کاربری و ابعاد ساختمان در برابر گسترش حریق بـه خـارج از آن مقاومـت نمایند.
کلیه تمهیدات لازم جهت دسترسی نیروهای آتشنشانی به محل حریق در ساختمان در نظر گرفته شود و راه رسیدن خودروها، وسایل و امکانات آتشنشانی به مجاورت ساختمان وجود داشته باشد. همچنین برای دسترسی نیروهای آتشنشانی به فضاهای داخلی ساختمان مسیرهای امن در نظـر گرفته شود و به تناسب کاربری و ابعاد ساختمان، برای اسـتفاده نیروهـ ای آتـش نشـانی، امکانـات اطفایی در داخل ساختمان پیشبینی گردد.
کاربرد دامنه 1-3-2
دامنه کاربرد این مبحث در تصرفهای مسکونی/ آموزشی/ فرهنگی/ درمانی/ مراقبتی/ تجمعی/ اداری/ حرفهای/ کسبی/ تجاری/ صنعتی/ انباری و ضوابط اختصاصی ساختمانهای بلند میباشد.
4-1 مبحث چهارم: الزامات عمومی ساختمان
کلیات 1-4-1
مبحث چهارم مقررات ملّی ساختمان تعیین کننده شکل و نحوه قرارگیری مجاز ساختمان در زمین و فضاهای باز و ضوابط مربوط به تصرفهای مختلف و حداقلهای الزامی فضاها و تأمین نور و تعویض هوا است.
در رابطه با امر ایمنی، مسیرها و جایگاهها و بازشوهای امدادرسانی، برای شرایطی که حوادثی چون زمین لرزه کارآئی دسترسهای خروج در مبحث سوم مقررات ملّی ساختمان را دچار مخاطره نموده
باشد، مطرح گردیده و تلاش شده تا امکان امداد رسانی به ساکنین را از خارج از ساختمان فراهم سازد. تأمین نور و تعویض هوا در رابطه با هدفهای آسایش و بهداشت مطرح گردیده و استفاده مناسب و بهینه از فضاهای داخلی ساختمان و حتی فضاهای واقع در زیرزمین و … در رابطه با هدفهای صرفه اقتصادی و بهره دهی مناسب ضابطه مند گردیده است.
از طرف دیگر موضوع حفظ هویت فرهنگی جامعه نیز در این مبحث مطرح است. اگرچه منظر شهری باید از طریق طرحها و ضوابط و راهنماهای طراحی شهری قاعده مند و هدایت شود، اما الزامات عمومی مقررات ملّی ساختمان نیز بر ساماندهی منظر شهری تأثیرگذار است. در این مبحث ضوابط کلی تصرفها آمده و ضوابط خاص بلند مرتبه سازی و تصرفهای درمانی مراقبتی، صنعتی، مخاطره آمیز شرح داده شده است.
کاربرد دامنه 1-4-2
این مقررات ناظر بر کلیه ساختمانها و سازههای مشمول قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان در کشور میباشد.
در هیچ یک از ساختمانهای موجود، نباید تعمیرات و تغییراتی صورت گیرد که با کاهش ابعاد و ارتفاع فضاها، سطوح بازشوی تعویض هوا، سطوح نورگیر و غیره موجب مغایرت با الزامات این مقررات گردد.
این مقررات شامل کلیه ساختمانها و سازههای موقت (غیر از اسکان موقت بازماندگان حوادث غیرمترقبه) نیز میشود.
5-1 مبحث پنجم: مصالح و فرآوردههای ساختمانی
کلیات 1-5-1
در مبحث پنجم مقررات ملّی ساختمان به مشخصات فنی مواد، مصالح و فرآوردههای ساختمانی و ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و مشخصات فنی و همچنین روشهای آزمایش آنها پرداخته میشود. این مشخصات و روشها میبایستی منطبق بر استانداردهای ملّی ایران بوده و در صورت عدم وجود با استانداردهای معتبر بین المللی تطابق داشته باشد.
در این مبحث همچنین با توجه به اهمیت مسائل بهداشتی، ایمنی و ملاحظات محیطی در اجرای ساختمان، نقش هریک از مصالح و فرآوردههای ساختمانی در این موارد در هر بخش گنجانیده شده است.
علاوه بر اینها به شیوههای مناسب انبار کردن، محافظت، حمل و نقل، ساخت و تولید در کارگاهها پرداخته شده است و با توجه به اثرات متقابل مصالح و تأثیر در دوام آنها، مسأله سازگاری مصالح در هر بخش نیز عنوان گردیده است.
در بخش پایانی و پیوست این مبحث، برخی از مصالح نسبتاً جدید و نیز سیستمهای ساختمانی و ارجاع به استانداردهای مربوطه ارائه شده است.
کاربرد دامنه 1-5-2
دامنه کاربرد این مبحث محدود به انواع مواد، مصالح و فرآوردههای ساختمانی متعارف است که در بنای ساختمانها و تأسیسات مربوطه در همه نقاط کشور مورد استفاده قرار میگیرد.
6-1 مبحث ششم: بارهای وارد بر ساختمان
کلیات 1-6-1
مبحث ششم مقررات ملی ساختمان ، حداقل بارهایی که میبایست در طراحی ساختمانها مورد استفاده قرار گیرد را تعیین مینماید. در مورد ساختمانهای خاص مانند سدها، اسکله ها، سازههای دریایی و نیروگاههای هسته ای علاوه بر ضوابط این مبحث، باید ضوابط ویژه بارگذاری آیین نامه مربوط به هریک از آنها نیز رعایت شود. بارهای تحت پوشش این آیین نامه شامل: بارهای ثقلی مرده، زنده، برف و باران، یخ، بارهای ناشی از نیروهای جانبی باد و زلزله و بالاخره بارهای ناشی از فشار خاك، آب، سیل، انفجار و بار خودکرنشی میباشند.
همچنین ترکیبات بارگذاری مربوط به طراحی به روش مقاومت و طراحی به روش تنش مجاز نیز در این مبحث ارائه شده است، که دیگر مباحث از جمله مبحث نهم «طرح و اجرای ساختمانهای بتن آرمه» و مبحث دهم «طرح و اجرای ساختمانهای فولادی» از این ترکیبات بارگذاری استفاده مینمایند
کاربرد دامنه 1-6-2
دامنه کاربرد این مبحث، حداقل بارهایی را که باید در طراحی ساختمانها و سازههای موضوع مقررات ملّی ساختمان از جمله ساختمانهای بتن مسلح، فولادی، چوبی و ساختمانهای با مصالح بنایی مد نظر قرار دارد را در بر میگیرد.
7-1 مبحث هفتم: پی و پی سازی
کلیات 1-7-1
مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان تحت عنوان پی و پیسازی، الزامات طراحی ژئوتکنیکی ساختمانها را مورد بحث قرار میدهد. این مبحث پس از ارائه تعاریف مرتبط با مسائل طراحی پی، به شناسایی ژئوتکنیکی لایههای زمین میپردازد و برای نکاتی از قبیل تعداد، عمق و فاصله گمانه ها جداول لازم را ارائه میدهد. در
همین فصل حداقل مواردی که گزارشهای فنی باید آورده شود را ذکر مینماید. فصل سوم این مبحث به موضوع بسیار مهم گودبرداری میپردازد و مسئولیت طرح و اجرای گود را به میزان خطرهای مختلف که ممکن است تاثیرگذار باشد مرتبط میسازد و برای هر سطح خطر یک مسئول طراحی و اجرا مشخص میکند. ضمناً بمنظور جلوگیری از ایجاد تغییر شکلهای دیوار گود و در نتیجه صدمه به سازه مجاور گود نکاتی آورده شده است.
در بخش طراحیهای ژئوتکنیکی، شامل پیهای سطحی، سازههای نگهبان و پیهای عمیق، به هر دو روش طراحی «تنش مجاز» و «حالات حدی» پرداخته شده است.
در فصل پیهای سطحی، مقادیر نشستهای مجاز، ضرایب اطمینان و نحوه انتخاب روابط موجود نظری برای محاسبه ظرفیت پایداری و همچنین استفاده از آزمایشات در محل، نکات مهمی آورده شده است. در انتهای این فصل نیز مطالبی مرتبط با ملاحظات لرزهای طراحی و ملاحظات اجرایی پیهای سطحی گنجانیده شده است.
فصل پنجم این مبحث به موضوع طراحی سازههای نگهبان اختصاص دارد. در این فصل در خصوص فشار خاك و میزان تغییر شکلهای لازم برای ایجاد شرایط محرك و مقاوم و طراحی این سازهها برای تحمل بار استاتیکی و همچنین بار دینامیکی ناشی از زلزله، جداول ضرایب اطمینان
آورده شده است. در مورد دیوارهای خاك مسلح که در ایران بسیار متداول میباشند به هر دو ضریب اطمینان جزئی و کلی پرداخته شده است.
فصل آخر که به پی های عمیق اختصاص یافته است اطلاعات بیشتری را برای طراحی شامل میشود. در این بخش انواع نیروهای اعمالی از قبیل محوری فشاری، محوری کششی، جانبی و اصطکاك منفی مورد بحث قرار گرفته است. سپس ضمن ارائه جداول ضریب اطمینان جهت طراحی، اهمیت انجام آزمایشات در محل بصورت استاتیکی و دینامیکی و ارجح بودن آنها برای طراحی مطرح شده است. در این بخش نیز مطالبی مرتبط با گروه شمع بصورت باربری بیشتر و یا کاهش نشست آورده شده است.
کاربرد دامنه 1-7-2
رعایت ضوابط و مقررات این مبحث در کلیه ساختمانها و سازههای موضوع مقررات ملّی ساختمان الزامی است. این ساختمانها شامل: ساختمانهای مسکونی، اداری، تجاری، آموزشی، درمانی، فروشگاهها و کارگاههای صنعتی میباشند.
ابنیه فنی مانند پلها و سدها و سازههای نیروگاهها، مشمول مقررات این مبحث نمیشوند ولی رعایت آنها به صورت غیر الزامی توصیه میشود.
8-1 مبحث هشتم: طرح و اجرای ساختمانهای با مصالح بنایی
کلیات 1-8-1
امروزه در شهرهای کوچک و روستاها مصالح بنایی کاربرد بسیار گستردهای در امر ساختمانسازی دارد. وقوع زلزله های پیاپی و ویرانیهای زیاد در این دسته از ساختمانها، بیانگر این مطلب است که برای ساخت ساختمانهای با مصالح بنایی در کشور نیاز به مجموعه قوانین و مقررات فراگیر و لازمالاجرایی است که با رعایت آنها سطح کیفی ساخت و ساز این ساختمانها ارتقا یابد.
مبحث هشتم مقررات ملّی ساختمان برای ساختمانهای بنایی خشتی، سنگی، آجری، سنتی و دارای کلاف و غیرمسلح تدوین شده است . در این مبحث علاوه بر ارائه الزامات طراحی و اجرای ساختمانهای آجری باکلاف، بدونکلاف و همچنین ساختمانهای خشتی و سنگی، به ذکر مشخصات مصالح مورد استفاده در ساختمانهای فوق الذکر پرداخته شده است.
کاربرد دامنه 1-8-2
کاربرد مقررات این فصل به مسایل اجرایی و مصالح ساختمانهای آجری باکلاف، ساختمانهای بنایی سنتی آجری و ساختمانهای خشتی و ساختمانهای سنگی (ساختمانهایی که در نواحی دوردست ساخته میشوند به طوری که فراهم آوردن مصالح، تجهیزات و نیروی انسانی ماهر، در آنجا مشکل باشد) محدود میشود.