مقررات ملی ساختمان مبحث چهارم الزامات عمومی ساختمان که به شما کمک میکنید با مفاهیم و الزامات عمومی ساختمان ها اشنا شوید.
جهت دانلود مقررات ملی ساختمان مبحث چهار الزامات عمومی ساختمان کلیک کنید
1-4 اهداف
1-1-4 این مقررات به منظور اطمینان از ایمنی، بهداشت، بهره دهی مناسب، اسایش و صرفۀ اقتصادی، و تأمین نیازهای حداقل ساکنان و استفاده کنندگانِ (متصرفانِ) ابنیه و ساختمانهای مشمول قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، با تعیین محدودیتها، ابعاد حداقل فضاها، نورگیری، تهویۀ مناسب و سایر الزامات عمومی طراحی و اجرا، به عنوان مبحث چهارم از مقررات ملی ساختمان ملاك عمل قرار میگیرد.
2-4 کاربرد دامنه
1-2-4 این مقررات ناظر بر تمام ساختمانها و سازههای مشمول قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان در کشور است و رعایت ان در طراحی، محاسبه، نظارت، اجرا و بهرهبرداری بناها برای تمام اشخاص حقیقی و حقوقی و مراجع ذکر شده در ماده 34 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان در سراسر کشور الزامی است.
2-2-4 رعایت این مقررات برای تمام ساختمانها و سازههایی که پس از تصویب و ابلاغ ان طراحی و ساخته شوند الزامی است. همچنین در ساختمانهای موجود و در دست احداث به شرح زیر، رعایت این مقررات الزامی خواهد بود:
الف- در ساختمانهای در دست احداث و در ساختمانهای موجود در مرحلۀ مرمت و بازسازی یا دیگر تغییرات جزئی بنا، به تشخیص مقامات قانونی مسئول،
ب- در هنگام تغییر تصرف ساختمان یا فضا یا تغییر کاربری زمین و برای منطبق شدن مشخصات ساختمان یا فضا با مقررات مربوط به تصرف یا کاربری جدید،
پ- در همه ساختمانهای موجود، که توسط مقام قانونی مسئول، به علت عدم هماهنگی با این مقررات، برای ساکنان، استفاده کنندگان و سایر مردم، غیر ایمن، غیر بهداشتی و خطرناك تشخیص داده شوند.
در این صورت شهرداریها و سایر مراجع صدور پروانۀ ساختمان باید با تعیین مهلت مقرر در مورد تعمیرات، تغییرات و تعبیۀ تجهیزات لازم به دارنده ملک و بنا دستور اقدام دهد و تا اصلاح ان پیگیری نماید.
3-2-4 مقررات این مبحث شامل تمام ساختمانها و سازههای موقت (غیر از اسکان موقت بازماندگان حوادث غیرمترقبه) نیز میشود.
4-2-4 ساختمانهای ثبت شده توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و ساختمانهای دیگری که به تشخیص این سازمان دارای ارزش تاریخی، فرهنگی و معماری خاص هستند، با رعایت مبحث دوم مقررات ملّی ساختمان، تابع ضوابط سازمان مذکور خواهند بود.
5-2-4 این مبحث دربرگیرنده ضوابط مربوط به ساختمانها و تجهیزات در محدوده مالکیت و داخل پلاك زمین است و برای خارج از پلاك باید به ضوابط طرحهای جامع و سایر طرحهای مصوب توسعه و عمران شهری مصوب مراجعه شود.
6-2-4 در صورت طراحی ساختمانها برای افراد معلول جسمی- حرکتی، باید اخرین ویرایش ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد معلول جسمی- حرکتی مصوب شورایعالی شهرسازی و معماری ایران نیز ملاك عمل قرار گیرد.
7-2-4 چنانچه در ضوابط هر طرح توسعه و عمران شهری مصوب، یا سایر ضوابط مصوب محلی، الزامات با محدودیتهای بیشتری تعیین شده باشد، ان مقادیر در حوزه طرح مذکور ملاك عمل قرار میگیرد.
8-2-4 در مواردیکه ضوابط این مبحث دارای ابهام یا مسکوت میباشد، استعلام از دفتر مقررات ملّی ساختمان ملاك عمل خواهد بود.
3-4 استانداردها و ضوابط
رعایت ان قسمت از ضوابط و استانداردهایی که در این مبحث به انها اشاره شده الزامی است و به مثابۀ جزوی از این مقررات تلقی میشوند.
4-4 بهره برداری و نگهداری
1-4-4 در هنگام بهره برداری از ساختمان نباید تصرف یا نحوه استفاده از ان به صورتی تغییر نماید که با مقررات ساختمانی مربوط به تصرف جدید و یا با کاربریهای مجاز زمین و ضوابط همجواری تعیین شده در طرحهای مصوب توسعه و عمران شهری مغایرت یابد.
2-4-4 در ساختمانهای موجود، باید تمهیداتی را به کار بست تا از هرگونه استهلاك یا اسیب که باعث مغایرت مشخصات فضا یا ساختمان با الزامات مقرر شده برای تصرف مورد نظر شود، پیشگیری گردد.
3-4-2 در هیچ یک از ساختمانهای موجود، نباید تعمیرات و تغییراتی صورت گیرد که با کاهش ابعاد و ارتفاع فضاها، سطوح بازشوی تعویض هوا، سطوح نورگیر و غیره موجب مغایرت با الزامات این مقررات برای تصرف مورد نظر گردد.
4-4-4 در عملیات نگهداری و تعمیر ساختمان نباید الزامات بیانشده در این مبحث و سایر مباحث مقررات ملّی ساختمان حتی به صورت موقت نقض گردد. مگر انکه تمهیدات لازم برایجبران اثر این اقدامات در حین بهرهبرداری و فعالیت متصرفان پیشبینی و اجرا شده و هشدارهای لازم با ذکر نوع و دوره اثر انها به متصرفان داده شده باشد و یا ساختمان به صورت موقت از متصرفان تخلیه و فعالیتهای جاری در این دوره متوقف گردد.
5-4-4 تمام سطوح خارجی ساختمان باید در شرایط مناسب نگهداری شوند. همۀ دیوارهای خارجی واقع در معرض عوامل جوی، باید عاری از هر گونه منفذ، روزنه و شکاف اضافی و مصالح زنگزده و پوسیده باشند. ضمائم اویز به سازه، شامل سایبانها، تابلوها، پله های فرار و راه پله های خارجی و دودکشها، باید در شرایط مناسب نگهداری شوند و اتصالات انها همواره در شرایط ایمن قرار داشته باشند.
5-4 مدارک فنی
1-5-4 مالکان اراضی و املاك باید قبل از هر اقدام عمرانی یا تفکیک اراضی و شروع ساختمان از شهرداری یا سایر مراجع صدور پروانه ساختمان، با رعایت الزامات این قسمت و قسمت 4-4 -3 پروانۀ لازم را اخذ نمایند.
2-5-4 مالک ساختمان یا نماینده قانونی او باید جهت اخذ پروانه یا هر گونه مجوز ساختمان، مدارك فنی لازم شامل نقشهها، محاسبات و مشخصات فنی که در ان نوع، چگونگی و حدود کار مورد نظر مطابق بند 4 -1 -5-3 نشان داده شده است را به تعداد نسخه های لازم، طبق روال تعیین شده در مبحث دوم مقررات ملّی ساختمان، به شهرداری یا سایر مراجع صدور پروانه ساختمان و یا هر مقام قانونی مسئول تحویل دهد.
3-5-4 مدارك فنی که برای بررسی و تأیید ارائه میشوند باید شامل پلانها، مقاطع، نماها، جزئیات، هرگونه محاسبات و سایر مستندات فنی لازم باشند که در انها شکل، اندازهها، نوع، جنس و سایر مشخصات تمام فضاها و عناصر ساختمان از جمله در، پنجره، قفسه های ثابت، لوازم بهداشتی و هرگونه اجزایی که انطباق مشخصات انها با این مقررات الزامی است، معین گردیده باشد.
4-5-4 پس از تأیید نقشه ها و سایر مشخصات فنی و صدور پروانه ساختمان توسط شهرداری یا مقام قانونی مسئول، چنانچه به هر دلیل نیاز به تغییراتی در نقشه ها و مشخصات فنی باشد، باید پیش از هر اقدامی، مطابق روال مبحث دوم مقررات ملّی ساختمان، تغییرات مورد نظر به تایید مقام قانونی مسئول رسیده و پروانه ساختمان جدید صادر شود.
5-5-4 شهرداریها یا سایر مراجع صدور پروانه ساختمان موظفند تمام مدارك فنی ساختمان و تأییدیه ها یا هرگونه مستندات لازم از جمله گزارشهای مهندس ناظر و مجری، تأییدیه های کیفیت مصالح و اجزای بکار رفته در ساختمان و سایر موارد که نشان دهنده انطباق مشخصات طرح و اجرای ساختمان با مقررات این مبحث است را در نسخه های کامل به تعداد کافی نزد خود نگهداری نمایند.
6-4 الزامات اجرایی
1-6-4 مصالح و فراوردهها و روشهای ساختمانی
2-6-4 استفاده از مصالح و فراوردهها و روشهای ساختمان در صورتی مجاز است که علاوه بر انطباق با الزامات مبحث پنجم مقررات ملّی ساختمان، اثر زیان بخش بر سلامتی سازندگان، ساکنان و استفاده کنندگان ساختمان و همچنین سایر مردم، عابران و ساکنان ساختمانهای مجاور نداشته باشد.
3-6-4 استفاده از روشهای نوین ساخت و فراوردهها و مصالح جدید باید به تأیید نهادهای قانونی مسئول برسد و گواهیهای لازم برای انها اخذ گردد.
4-6-4 حین ساخت، تمام مصالح و عناصر ساختمانی چون نردهها و حفاظها باید در شرایط مناسب و دور از محیط خورنده نگه داشته شوند و برای محافظت با رنگ مناسب پوشانده شوند.
5-6-4 در صورت استفاده از اجزاء و سیستمهای ساختمانی صنعتی و مدولار، باید استانداردها و مباحث مربوط در مقررات ملّی ساختمان، از جمله مبحث یازدهم مقررات ملی ساختمان، رعایت شود.
7-4 کارگاه ساختمانی
1-7-4 ساختمانها و تجهیزات کارگاههای ساختمانی باید طوری در محوطه مکانیابی شوند که براساس قوانین و همچنین مقررات ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا مندرج در مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، بدون ایجاد خطر و مزاحمت باشند و با مصوبات شهرداریها و سایر مراجع قانونی مسئول انطباق داشته باشند.
2-7-4 در هنگام ساخت، باید از پیاده روها و تأسیسات و تجهیزات شهری، اب و برق و گاز و فاضلاب و شیرهای اتشنشانی، علایم اداره نقشه برداری و غیره مراقبت گردد و در مدت زمان ساخت دسترسی مأموران مقامات قانونی مسئول به انها ممکن باشد.
3-7-4 در هنگام ساخت، باید تصویر پروانۀ ساختمان، نقشه های ساختمانی و تأسیساتی، و دفترچۀ اطلاعات ساختمان در محل کارگاه وجود داشته باشد و تابلویی حاوی مشخصات ملک، ساختمان و مسئولان ساختمان (مالک، طراح، مجری و ناظر) در محل کارگاه به صورتی که از معبر عمومی قابل رؤیت باشد، مطابق با مبحث دوم و مبحث بیستم مقررات ملّی ساختمان نصب شود.
4-7-4 مصالح اضافی و نخاله های ساختمان باید بدون لطمه به محیط زیست، به طریقی که شهرداریها و سایر مراجع قانونی مسئول تعیین میکنند، از محل کارگاه انتقال یابد.
5-7-4 درختان، گیاهان و سایر عناصری که در پروانۀ ساختمان، نگهداری انها الزامی شده است، باید در هنگام ساخت، با روشهای اصولی و مطمئن محافظت گردند.
6-7-4 در صورت الزام به قطع درختان و موافقت شهرداری و سایر مقامات قانونی مسئول، نشاندن درخت یا درختان جایگزین طبق نظر انان الزامی است.
7-7-4 هرگاه در حین عملیات ساختمان اثاری مربوط به میراث فرهنگی کشور یافت شود، باید عملیات ساختمانی توسط مالک و سازنده متوقف و به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور و دیگر نهادهای قانونی مسئول اطلاع داده شود. ادامۀ عملیات ساختمانی منوط به اخذ مجوز از سازمان و نهادهای یاد شده خواهد بود.
8-7-4 تمام زمینها و ساختمانهای خالی باید در شرایط سالم، ایمن و بهداشتی نگهداری شوند تا به ویرانه تبدیل نشده و اثار منفی بر سلامت و ایمنی مردم نداشته باشند.
8-4 تصرف
تصرف در لغت به مفهوم در اختیار گرفتن ساختمان یا بخشی از ساختمان به منظور کار یا استفادهای معین است و در این مقررات، مقصود از “تصرف”، نوع و شیوه بهرهگیری از بنا یا بخشی از ان است که با مقصودی معلوم در دست بهرهبرداری بوده یا قرار است برای ان مقصود مورد استفاده واقع شود.
دسته بندی تصرفها در فصل 4-3 تشریح شده است.
1-8-4 تصرف واحد
محدودهای مستقل از یک بنا، دارای متصرف یا متصرفانی با مالکیت یا مجوز بهرهبرداری مشخص، که به وسیلۀ دیوارها و سقف و کف از سایر واحدهای تصرف و فضای عمومی مجزا گردیده است. مانند واحدهای مسکونی، واحدهای کسبی مستقل، مغازهها و واحدهای اداری مستقل.
اتاقهای هتلها و سایر ساختمانهای اقامتی، خوابگاهها، بیمارستانها، ادارات و یا غرفه های فروش کالا در فروشگاههای بزرگ، واحد تصرف محسوب نمیشوند.
2-8-4 تصرف بار
تعداد افراد استفاده کننده از یک فضا، واحد تصرف یا ساختمان به طور همزمان، که راه دسـترس یـا خروج برای ان تعداد طراحی میشود.
9-4 فضا
مقصود از “فضا” در این مبحث محدودهای از تصرف یا ساختمان است که برای فعالیتی مشخص در نظر گرفته شده است. فضاها ممکن است در ترکیب با یکدیگر یا مستقل از هم در تصرفهای مختلف استقرار یابند. تقسیم بندی فضاها در ارتباط مستقیم با تقسیم بندی تصرفها نیست و هر تصرف ممکن است از یک یا چند فضا تشکیل شود. انواع فضاها به طور کلی عبارتند از:
1-9-4 فضای اقامت
فضایی محصور برای زندگی، خواب و غذا خوردن انسان است، که به وسیلۀ عناصر ساختمانی از جمله دیوارها، سقف و کف از سایر فضاها جداشده و دارای نور و تهویۀ طبیعی و حفاظت لازم در برابر عوامل طبیعی باشد.
2-9-4 فضای اشتغال
فضایی محصور برای کسب و پیشه و استقرار شاغلان به تعداد کمتر از بیست نفر در تمام تصرفهاست، که به وسیلۀ عناصر ساختمانی از جمله دیوارها یا جداکننده های قابل جابجایی (پارتیشن)، سقف و کف از سایر فضاها جداشده و دارای نور و تهویۀ طبیعی یا مصنوعی و حفاظت لازم در برابر عوامل طبیعی باشد.
3-9-4 فضای جمعی
فضایی که برای استفاده جمعی و همزمان 20 نفر و بیشتر در نظر گرفته شده است. فضاهایی مانند سالن گردهمایی یا کنفرانس، سالن سینما، سالن رستوران، سالن انتظار در ترمینال مسافربری، سالن قرائت کتابخانه، سالن نمایش، سالن نمایشگاه، شبستان مسجد و استادیوم ورزشی، فضاهای جمعی محسوب میشوند.
4-9-4 فضای انبار
شامل همۀ فضاهائی که به منظور انبار کردن کالاها و محصولات غیرخطرناك مورد استفاده قرار میگیرند و محل اشتغال محسوب نمیشوند.
فضایی دارای نور و تهویۀ لازم مطابق الزامات مربوط که به امکانات و لوازمی تجهیز شده تا به منظور نگهداری مواد غذایی، اماده سازی، پخت و پز و تهیۀ غذا مورد استفاده قرار گیرد. در مواردی وسایل لازم برای غذاخوردن نیز در همین فضا قرار میگیرد.
اشپزخانه ها از نظر نحوه قرارگیری و معماری بر سه نوع هستند:
ا- اشپزخانۀ مستقل، که توسط در و سایر عناصر جداکننده از دیگر فضاها جدا شده است؛
ب- اشپزخانۀ باز، که فضای اشپزخانه بدون وجود در یا دیگر عناصر معماری با سایر فضاها مرتبط است؛
پ- اشپزخانۀ دیواری، که در ان تجهیزات اشپزخانه در جوار یا در داخل دیوار جاسازی شده به شکلی که حدفاصل ردیف قفسه با فضای مجاور هیچ عنصر ساختمانی یا قفسهای قرار نگرفته باشد و فقط میتواند توسط درهای قفسه ها پوشانده شده و از فضای اصلی مجزا گردد؛
اشپزخانه ها از نظر نوع استفاده بر سه دسته هستند:
ا- اشپزخانۀ خانگی، که برای استفاده یک خانواده یا گروهی مشخص از افراد در نظر گرفته میشود؛
ب- اشپزخانۀ تجاری یا عمومی، که برای یک فعالیت تجاری مانند رستورانها و هتلها یا مراکز عرضه کننده غذا مورد استفاده قرار میگیرد؛
پ- اشپزخانۀ صنعتی، که برای تولید صنعتی و بسته بندی انبوه غذا ایجاد میشود. اشپزخانۀ صنعتی تابع مقررات جداگانه و خاص خود است.
5-9-4 فضای ابدارخانه
فضایی مشابه اشپزخانه که تنها به امکانات و لوازم اماده سازی و تهیه خوراك سرد و نوشیدنیها تجهیز میشود و در ان لوازم پخت و پز نصب نمیشود. در مواردی در همین فضا، با تمهیدات لازم از جمله تهویۀ کافی، لوازم گرم کردن غذای اماده نیز نصب میگردد.
6-9-4 فضای بهداشتی
فضائی دارای تهویه و روشنایی لازم مطابق مقررات مربوط که به امکانات و لوازمی تجهیز شده، تا به منظور تأمین بهداشت ساکنان و استفادهکنندگان ساختمان مورد استفاده قرار گیرد. این فضاها شامل مستراح، دستشوئی و حمام و فضای شستشوی وسائل نظافت میشوند.
فضاهای بهداشتی به طور کلی از نظر نوع استفاده بر سه دسته اند:
ا- فضاهای بهداشتی خصوصی، که برای استفاده افرادی معین در یک دوره زمانی مانند ساکنان فضاهای اقامت یا گروهی مشخص از افراد از جمله کارکنان ثابت یک تصرف اداری، در نظر گرفته می شوند.
ب- فضاهای بهداشتی عمومی، که برای استفاده عموم افراد در نظر گرفته می شوند. مانند فضاهای بهداشتی در ساختمانها و فضاهای عمومی، یا فضاهای اختصاص یافته به مراجعه کنندگان در تصرفهای اداری و یا تجاری.
پ- فضاهای بهداشتی خاص، که در تصرفها و فضاهایی مانند بیمارستانها، ازمایشگاههای تشخیص پزشکی و اسایشگاهها برای نیازهای خاص استفاده کنندگان تعبیه میشوند و باید از مشخصات و الزامات مختص خود پیروی نمایند.
7-9-4 فضای ارتباط و دسترس
فضائی که ارتباط و دسترسی به تصرفهای درون ساختمان یا بین فضاها از طریق ان صورت میگیرد. چنین فضاهایی ممکن است به عنوان بخشی از ساختمان به صورت محصور و سرپوشیده طراحی شوند و یا به صورت فضای نیمۀ باز متصل به ساختمان در مسیر دسترس و خروج ساختمان قرار گیرند.
8-9-4 فضای تأسیسات
فضاهایی مستقل که تجهیزات و وسایل تأسیساتی ساختمان در ان نصب میشوند. اگر چه ممکن است در مواقعی، عملیات نگهداری یا تعمیر تجهیزات نصب شده در ان صورت گیرد، فضای اشتغال محسوب نمیشود.
9-9-4 فضای توقفگاه
محلهای توقف و نگهداری وسایل نقلیه هستند که توقفگاههای وسایل نقلیه در فضای باز و فضاهای توقفگاه وسایل نقلیه در ساختمان را شامل میشوند.
10-9-4 فضای توقفگاه وسایل نقلیه در ساختمان
توقفگاههای مختص وسایل نقلیۀ ساکنان در ساختمانهای مسکونی یا ساختمانهایی که مکانهای توقف دارای مالکیت یا حق استفاده افراد معین است، توقفگاههای خصوصی محسوب گردیده و توقفگاههایی که بدینگونه نیستند و امکان استفاده عموم از انها میسر است، توقفگاه عمومی محسوب میگردند.
توقفگاههای خودرو به سه گروه کوچک (دارای حداکثر 3 محل توقف خودرو)، متوسط (دارای 4 تا حداکثر 25 محل توقف خودرو)، و بزرگ (دارای بیش از 25 محل توقف خودرو)، در انواع خصوصی و عمومی تقسیم میشوند.
11-9-4 فضاهای باز
ا- حیاط بیرونی: فضائی باز بیرون محدوده ساختمان است، که قسمت اعظم نورگیـری ساختمان از ان تأمین میشود. نسبت سطوح حیاط و سطح زیربنای همکف، در مقررات طرحهای توسعۀ شهری تعیین میشود.
ب- حیاط خلوت: فضائی باز است، کوچکتر از حیاط بیرونی و معمولاً در منتهی الیه دیگر ساختمان که ممکن است در تمام عرض زمین و یا در قسمتی از ان قرار گیرد.
پ- حیاطهای داخلی
پ-1 -پاسیو: فضائی باز است، که به وسیلۀ جداره هایی محصور شده و به طور معمول اضلاع ان در تمام ارتفاع ساختمان امتداد یافته، و وظیفۀ تأمین نور و تهویۀ بخشی از ساختمان را در طبقات بر عهده دارد.
پ-2 -گودال باغچه: فضائی باز در ساختمانهای گروه 3(از دستهبندی بخش 4 -3-2 )است، که در میان ساختمان قرار دارد و به طور معمول کف ان در سطحی پائینتر از تراز طبقه همکف قرار گرفته است و وظیفۀ تأمین نور و تهویۀ بخشی از ساختمان را بر عهده دارد.
پ-3 -حیاط مرکزی: فضائی باز در طبقه همکف ساختمانهای گروه 3 است که توسط احجام ساختمانی همان پلاك از دو طرف یا بیشتر محصور گردیده و با رعایت ضوابط طرحهای توسعه شهری میتواند بعنوان حیاط اصلی محسوب گردد.
ت- فضای نیمه باز: به فضاهایی اطلاق میشود که امکان دسترسی از داخل ساختمان داشته و در ارتباط با هوای ازاد قرار دارند، به گونهای که حداقل یک وجه انها باز است.
انواع این فضاها عبارتند از:
ت-1 -بالکن: سطحی است که از دو یا سه طرف به طور مستقیم در مجاورت هوای ازاد قرار گرفته است و زیر ان به وسیله فضای بستهای اشغال نگردیده باشد.
ت-2 -بالکن کم عرض: بالکنی است با عرض کمتر از 50/0 متر و حداکثر با طولی برابر با اندازه عرض پنجرهای که تا کف امتداد دارد.
ت-3 -مهتابی (تراس): سطح روبازی از ساختمان، که بام بخشهایی از طبقۀ زیرین ان است.
ت-4 -ایوان: فضایی مسقف است که از یک طرف با هوای ازاد به طور مستقیم ارتباط دارد.
ت-5 -محفظۀ افتابگیر: فضائی نیمه باز، که در صورت اخذ مجوز از شهرداریها یا سایر مراجع صدور پروانۀ ساختمانی، در شرایط اقلیمی مناسب با سطوح شفاف پوشیده میشوند، یا از ابتدا به صورت بخشی از فضاهای اصلی ساختمان به منظور استفاده از انرژی و نور افتاب و اجتناب از تبادل حرارت با خارج ساختمان طراحی میشود.